اهمیت حمل‌ونقل زمینی در ایران و نقش شرکت‌های حمل‌ونقل در درآمدزایی لجستیکی

حمل‌ونقل زمینی به‌عنوان شریان اصلی اقتصاد ایران، نقش کلیدی در توسعه تجارت، پایداری زنجیره تأمین و ارزآوری غیرنفتی کشور ایفا می‌کند. این مقاله به بررسی علمی ظرفیت‌های حمل‌ونقل زمینی و نقش شرکت‌های حمل‌ونقل در بهره‌برداری از فرصت‌های درآمدی می‌پردازد.

جایگاه راهبردی حمل‌ونقل زمینی در اقتصاد ایران

بر اساس آمار وزارت راه و شهرسازی، بیش از ۷۵٪ از جابه‌جایی بار داخلی و حدود ۹۰٪ از صادرات غیرنفتی به کشورهای همسایه از طریق حمل‌ونقل جاده‌ای انجام می‌شود. حمل‌ونقل زمینی نقشی بی‌بدیل در تأمین کالا، پشتیبانی صنایع و اتصال زنجیره تولید تا مصرف دارد.

ظرفیت‌های ترانزیتی ایران: مسیر طلایی بین آسیا و اروپا

موقعیت جغرافیایی ایران در تقاطع کریدورهای مهم ترانزیتی مانند کریدور شمال-جنوب (INSTC) و مسیر چین-اروپا، ظرفیت بالایی برای جذب بار ترانزیتی دارد. طبق گزارش سازمان UNESCAP، درآمد بالقوه ایران از ترانزیت بین‌المللی می‌تواند به بیش از ۸ میلیارد دلار در سال برسد.

• بازار صادراتی زمینی: کشورهای همسایه مانند عراق، افغانستان، پاکستان و آسیای میانه، ظرفیت صادرات بیش از ۴۰ میلیون تن در سال را دارند. حمل این کالاها توسط ناوگان داخلی می‌تواند سالانه بیش از ۵۰ هزار میلیارد تومان گردش مالی ایجاد کند.

• لجستیک داخلی: بهینه‌سازی توزیع داخلی می‌تواند تا ۲۰٪ در هزینه توزیع کالا صرفه‌جویی ایجاد کرده و باعث رشد سود صنایع شود.

• درآمدزایی از خدمات مکمل: انبارداری، خدمات گمرکی، بیمه بار، لجستیک سردخانه‌ای و خدمات پسکرانه‌ای از جمله منابع جدید درآمد برای شرکت‌های حمل‌ونقل هستند.

نقش شرکت‌های حمل‌ونقل در توسعه درآمدزایی لجستیکی

شرکت‌های حمل‌ونقل مدرن می‌توانند با نوسازی ناوگان، تجهیز به فناوری GPS، راه‌اندازی سامانه‌های ERP و حضور در بازارگاه‌های دیجیتال، نقش تعیین‌کننده‌ای در آینده حمل‌ونقل ایران ایفا کنند. نمونه‌هایی مانند شرکت‌های خط صبا، تیپاکس‌پارس و خلیج‌فارس در این مسیر گام برداشته‌اند.

موانع و چالش‌ها در مسیر درآمدزایی حمل‌ونقل زمینی

• میانگین بالای سن ناوگان حمل‌ونقل (۱۸ سال به بالا)

• کمبود پایانه‌های مجهز در مرزهای زمینی

• نبود یکپارچگی در سیستم گمرکی و لجستیک کشور

• نبود نهاد مستقل تنظیم‌گر حوزه لجستیک

پیشنهادهای کلیدی برای فعال‌سازی پتانسیل‌های حمل‌ونقل زمینی

1. سرمایه‌گذاری در نوسازی ناوگان حمل‌ونقل زمینی از طریق تسهیلات و معافیت‌های مالیاتی

2. ایجاد پایانه‌های مرزی و شهرک‌های لجستیکی با همکاری بخش خصوصی

3. دیجیتالی‌سازی فرآیندهای گمرکی و ترخیص کالا

4. تشویق شرکت‌های حمل‌ونقل برای ورود به بازارگاه‌های حمل هوشمند

نتیجه‌گیری

حمل‌ونقل زمینی ایران با توجه به ظرفیت‌های داخلی، صادراتی و ترانزیتی خود، می‌تواند یکی از سه منبع اصلی ارزآوری غیرنفتی کشور باشد. تحقق این هدف نیازمند همکاری هوشمندانه بین دولت، بخش خصوصی و نهادهای توسعه‌گراست. شرکت‌های حمل‌ونقل با بهره‌گیری از فناوری و خدمات مکمل، می‌توانند نقش پیشرو در اقتصاد لجستیکی ایران ایفا کنند.

منابع

• وزارت راه و شهرسازی (۱۴۰۲) – گزارش تحلیلی حمل‌ونقل

• UNESCAP (2023) – Asia-Pacific Transport Outlook

• World Bank (2022) – Logistics Performance Index

• اتاق بازرگانی ایران – سند ملی توسعه لجستیک

• مرکز پژوهش‌های مجلس – نقش حمل‌ونقل در رشد اقتصادی